مرور فیلم «قرقبان» با صادق دهقانی

جان سخت ها، همدیگر را پیدا می کنند!

نوشه‌ی محمدصادق دهقانی
مستندساز

نمی شود در دفتر کار تمیزت، جلوی شومینه نشسته باشی و به شخصیتی فکر کنی که در دل جنگل های تنکابن با طبیعت و انسان می جنگد. بله؛ پیش از هر چیز باید یک مستندساز محیط زیستی باشی، به دل جنگل بزنی و پیدایش کنی. فتح الله امیری با آثار گذشته اش اثبات کرده است که هم قصه گویی را بلد است هم یک محیط زیستی سخت جان و درجه یک است.

قرقبان، به کارگردانی مشترک او و نیما عسگری، یک پروتاگونیست به تمام معنا دارد که بدون او همه چیز سرجای خودش است. سالیان سال دام ها به چنگ پلنگان و پلنگان به گلوله ی شکارچیان دچار بودند. اما طبیعی است کهوقتی بازی به دست انسان بیفتد، توازنی درکار نخواهد بود. قرقبان آنجاست که زیر میز شکارچیان بومی بزند. چه آنان که گرفتار معیشت اند چه آنان که گرفتار طمع.

روند دراماتیک فیلم، همچون یک اثر از رئالیسم اجتماعی قرن نوزدهم، مو به مو قصه را پیش می برد. قهرمان امروزین، با اراده ای قوی سعی در حفاظت از محیط زیست دارد که «آنتاگونیستِ جمعی» دست و پایش را می بندد. مردمی که دام خود را در جنگل رها می کنند، با لاشه ی تکه پاره شده اش رو به رو می شوند و برای حفظ سرمایه ی خود، سرمایه ی جنگل را به گلوله می بندند. حال حق با کیست؟ تراژدی ازلی ابدی معیشت یا حفظ محیط زیست برای آیندگان؟ فیلم در یک انتخاب درست به ابعاد درونی قهرمانش نمی پردازد. او یک شخصیت برونگراست که تمام مدت حرف می زند، غر می زند، فریاد می کشد و گاهی این عدم خویشتن داری کار دستش می دهد.

کارگردانان با زیرکی خاصی قصه ی جنگ انسان و طبیعت را به عمیق تر کردن شخصیتشان ترجیح می دهند و حالا این اتفاقات جذاب هستند که به دست شخصیت های فرعی، روایت را جلو می برند. داستان های موازی درباره ی انتخاب بین خانواده، دام، معیشت و شغل از یک طرف و حفظ طبیعت از طرف دیگر، قرقبان را به مستندی بدل کرده است که مدام مخاطبش را مثل یک شکارچی بی رحم، غافلگیر می کند و می پرسد: اگر تو جای آنها بودی چه انتخابی داشتی؟ اراده ی قهرمان -که در تدوینِ خوب محدثه گلچین عارفی به درستی با ضعف ها و طنازی هایش آشنا شده ایم- راه را بر همه ی جواب های شخصی ما می بندد.

تدوین بدون خودنمایی های رایج، سیر طولی و عرضی فیلم را همزمان و با یکدستی پیش می برد. تدوینگر به درستی تشخیص داده است که در ساختمان اثر، با نمای شخصیت محور و اسکلت بندی موضوعی، بهترین روش این است که مخاطب را ابتدای هر سکانس با سوال : حالا چی می شود؟ مواجه کنی و لحظاتی بعد پاسخش را بدهی. قرقبان به مدد کارگردانی پنهان و تدوین هوشمندانه ، مستندی قابل قبول با ضعف هایی اندک در بازسازی و فعال کردنِ شخصیت هاست که در ساحتِ موضوعی حرفش را می زند و در قبای فنی، شیک پوش است. لذتِ دردآلود تماشایش را از دست ندهید.