اعتبار یک جشنواره از کجا می‌آید؟
نوشته‌ی آرتا تاری
برپاکنندگان هر جشنواره‌ای برای به وجود آوردن آن یک هدف اصلی و محوری را در نظر می‌گیرند و در طول سالهای بعدی سعی در تقویت آن هدف می‌کنند.
جشنواره‌هایی داریم با محوریت زن، حمایت از حیات وحش، محیط زیست، آثار باستانی، مردم‌نگاری و مردم‌شناسی و بسیاری موضوعات دیگر.هر کدام از این اهداف که باشد مهم روند تقویت آن اهداف با انتخاب فیلم‌هایی است که پیش از هر چیزی از استاندارد کافی برخوردار باشند.
استانداردسازی در هر جشنواره‌ای معیارهای خاص خودش را دارد. مهم‌ترین هدف بیشتر جشنواره‌های مهم به نمایش گذاشتن آثاری است که علاوه بر تاکید بر موضوع محوری آن جشنواره، از سطح کیفی خوبی هم برخوردار باشند.
از طرف دیگر جشنواره‌ها به دنبال کشف هنرمندان ناشناس و معرفی آنها به دنیای سینما در سطح جهانی هستند. یکی از مهم‌ترین دلایلی که برخی جشنواره‌ها تاکید خاصی بر اولین نمایش جهانی دارند نیز همین است. آنها می‌خواهند معرف یک هنرمند جدید و خاص در میان انبوه کارگردان‌ها و فیلم‌هایی که می‌سازند، باشند.
چه بسیار از گذرگاه یک جشنواره اتفاق‌های خوبی برای یک فیلمساز می‌افتد و بعد از معرفی او در آن جشنواره، آثارش در جشنواره‌های دیگر معرفی شده و مورد توجه منتقدان و پخش‌کنندگان بین‌المللی قرار گیرد. کماکان آن جشنواره در سالهای بعدی به آن هنرمند افتخار کرده و همواره او را دعوت به حضور در فستیوال با روشهای مختلف مانند حضور در هیات داوری جشنواره یا مهمان افتخاری و نمایش آثار بعدی می‌کند.
معمول است که هیات انتخاب و داوری را به گونهای انتخاب می‌کنند که گوناگونی آرا موجب گفتمان شده و از اینکه سلیقه‌ی یک فرد خاص بر جمع سایه بیفکند جلوگیری شود. یکی از فاکتورها می‌تواند تعداد این اعضا باشد. شمار اعضاء آکادمی اسکار- که بیش از ۶ هزار تن هستند- تأییدی بر این گفته است. از این منظر می‌توان احتمال خطای فیلم‌های انتخاب شده را پایین آورد.
اما آنچه در جشنواره سینما حقیقت اتفاق می‌افتد، روندی متفاوت است؛
در سال ۱۳۹۶ تعداد اعضاء هیات انتخاب در هر بخش پنج نفر بود که در سال ۱۳۹۷ به سه نفر کاهش پیدا کرد و در سال ۱۳۹۸ نیز این عدد ثابت ماند. این حرکت راه سلیقه را می‌گشاید و راه علم را باریک‌تر می‌کند.
دیگر آنکه در این جشنواره کسانی که در یک دوره مورد توجه قرار می‌گیرند و حتی جوایز این جشنواره را نصیب خود می‌کنند چه بسا که در دوره‌های بعد حتی به بخش مسابقه جشنواره راه پیدا نکنند. جایزه گرفتن یک فیلم به معنای این است که هیات داوران از میان تمامی فیلم‌های حاضر در بخش مسابقه، آن فیلمساز و فیلمش را در جایگاهی برتر از باقی فیلمسازان قرار داده و با این حرکت بیان می‌کنند که هنر آن فیلمساز قابل تقدیر است. اما چه می‌شود که سالهای بعدی هنری را که خود تقدیر کرده‌اند در حد مسابقه نیز نمی‌دانند؟! یکی از معناهایی که می‌توان برداشت کرد این است که صاحبان و برگزار کنندگان این جشنواره اعتقادی به جایزه و جایگاهی که برای آن فیلمساز ایجاد کرده‌اند ندارند. اتفاقی که امسال از نزدیک شاهد آن بودم.
این اندیشه در ابتدا دغدغه‌ای شخصی بود و از آنجا که گفتگو را برای به پخته شدن یک اندیشه بسیار مفید می‌دانم با برخی دست‌اندرکاران جشنواره و فیلمسازان فعال مستند به گفتگو نشستم و آنها نیز نکات قابل تاملی داشتند که در ادامه می‌آید:
از جمله اینکه اگر یک جشنواره به فیلمسازان برنده جایزه مجال حضور هر ساله را بدهد ممکن است که در سالهای بعدی فیلم‌های ضعیفی تولید کرده و در سطح جشنواره نباشند. یک دیدگاه می‌گوید که این جمله می‌تواند درست باشد چرا که معمولا در جشنواره‌های معتبر هیات برگزاری جشنواره – شامل مدیر جشنواره و هیات انتخاب و داوری- افراد ثابتی هستند و در طول سالیان سیاست‌گذاری مشخصی را برای جشنواره‌شان در نظر می‌گیرند. اما جشنواره سینما-حقیقت که دبیر آن معمولا مدیر مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی است ، هر چند سال تغییر کرده و هیات‌های انتخاب و داوری نیز هر سال تغییر می‌کنند. پس چگونه می‌توان یک سیاست‌گذاری یکسان را در ارتباط با جشنواره‌ای که اعضایش ثابت نیستند اعمال کرد؟!
آسیب دیگری که این جشنواره همواره می‌بیند تنوع موضوعاتی است که در آن دیده می‌شود؛ محیط زیست، اجتماع، حیات وحش، مردم‌نگاری، انقلاب و دفاع مقدس و مقاومت و… هرچند که بخشی با عنوان شهید آوینی در آن وجود دارد اما باقی موضوعات را چگونه می‌توان در یک داوری با هم مقایسه کرد؟! به عنوان مثال فیلمی اجتماعی با فیلمی مردم‌نگار یا حیات‌وحش چگونه مقایسه می‌شوند؟! این موضوع در جشنواره‌های مهم دنیا کاملا حل شده که هر جشنواره تمرکزش را بر موضوعی خاص قرار می‌دهد و به بقیه موضوعات کمتر توجه می‌کند.
جشنواره‌های مهم حیات‌وحش، مردم‌نگارانه، باستان‌شناسی و اجتماعی در دنیا داریم که محل نمایش و نقد هر کدام از آن موضوعات هستند و با گردهم آوردن متخصصان هر رشته بسیار دقیق و موشکافانه به بررسی فیلم‌های حاضر در آن جشنواره می‌پردازند و در نتیجه بازده بسیار بهتری دارند. در این هیاهوی موضوعات جشنواره سینما-حقیقت آیا می‌توان داوری‌ها را معیار برتر بودن یک فیلم نسبت به باقی دانست؟
دیگر آنکه جشنواره باید فضای حضور اصحاب رسانه را در خود به گونهای فراهم کند که منتقدان فیلم تمام فیلم‌ها را رصد کرده و در مورد تک‌تک آثار نقدهای سازنده داشته باشند. این اتفاقی است که در جشنواره کن فرانسه و جشنواره‌های هم رده می‌افتد؛ چه بسیار شده که یک فیلم از یک فیلمساز شناخته شده در آن حضور یابد و مورد نقدهای فراوان قرار گیرد. اما این اتفاق آسیبی به جشنواره‌ای مثل کن نمی‌زند. جشنواره کن محملی است برای نمایش و معرفی فیلمسازان خلاق. این جشنواره اعتبارش را از کشف هنرمندان ویژه می‌گیرد. اگر فیلمی در جشنواره‌ی کن مورد تقدیر قرار بگیرد بدون شک صاحب آن اثر راه هموارتری در ساخت فیلم‌های بعدی‌اش خواهد داشت. هر ساله بسیاری منتظر دیدن فیلم‌های در بخش مسابقه‌ی این جشنواره و جشنواره‌های مشابه هستند، زیرا به نتایج آن باور دارند. آیا جشنواره سینما-حقیقت در قیاسی مع‌الفارق اینگونه است؟ آیا انتخاب فیلم‌ها در اینجا به روشی علمی و دور از سلیقه انجام می‌شود؟
گفتگو حول این موضوع مجال یک مطلب کوتاه نیست و هم‌اندیشی متخصصان و اهل علم را می‌طلبد تا در سالهای آینده بتوان جشنواره‌های داخلی از جمله سینما-حقیقت را جشنواره‌ای تاثیرگذار و تخصصی قلمداد کرد.