محسن رمضان زاده
پس از اعلام اسامی هیئت انتخاب و داوری بخش مستند هفدهمین جشن خانه سینما، پرسشی در ذهنم شکل گرفت و این پرسش بهانهای شد برای کندوکاوی درباره نحوه برگزاری این جشن. ترکیب هفدهنفره داوران که هفت تن از آنان از طرف شورای برگزاری جشن و پنج نفر از طرف انجمن تهیهکنندگان مستند و پنج نفر نهایی از سوی انجمن مستندسازان معرفی میشوند، ترکیب غریب و ناموزونی را پدید میآورد که از همان ابتدا، خشت کج در بنا نهادن پیکره این جشن را سبب میشود.
جالب اینجاست، جشنهای مستند و فیلم کوتاه و انیمیشن باانگیزه استقلال در برگزاری آنها از جشن اصلی خانه سینما جدا شدند تا بتوانند با داوری تخصصی آثار، برای دیگر جشنوارهها نیز الگو باشند. حال با معرفی بخش تعیینکنندهای از داوران از سوی شورای برگزاری جشن که عملاً دست بالا در تعیین آراء را دارند این پرسش مطرح است که اساساً چرا این تفکیک و جداسازی انجام شده است؟ آیا استقلال رای و نظر مستندسازان در نحوه برگزاری این جشن تامین گردیده است؟ همچنین مشارکت انجمن مستندسازان با انجمن تهیهکنندگان مستند که هریک نظرگاه خاص خود را به مقوله مستند دارند آیا ثمرهای جز اغتشاش و سرگردانی در آراء را خواهد داشت؟
واقعیت این است که ترکیب کلی اعضای انجمن تهیهکنندگان مستند را برنامهسازان سیما تشکیل میدهند و این تشکل، علایق و سلایقش با انجمن مستندسازان که عمده آنان از کارگردان و تهیهکنندگان مستقلاند، بهکلی متفاوت است. بدیهی است ترکیبی از این دو صنف نیز به دامنه سرگردانی و اغتشاش در آراء میافزاید و نتیجه آن نیز غیرتخصصی خواهد بود.
همچنین تفکیک فیلمها بر اساس زمان در قالب فیلم کوتاه، نیمه بلند و بلند و اهدای تندیسهای یکسان در هر بخش بیتوجه به سهم و کیفیت آثار راهیافته به مسابقه، از اشکالات دیگر این جشن است. فیالمثل در دورهای به دلیل تراکم آثار نابی که در بخش کوتاه تولیدشده، رقابت سختی در آن بخش به وجود میآید و داوران برای برگزیدن فیلمسازی که تندیس را به وی اهداء کنند با دشواری مواجه میشوند؛ حالآنکه در بخشهای دیگر (نیمه بلند و بلند) به دلیل نبود اثری درخور، تندیسهایی که اهداء میشوند همارزش با آن بخش (کوتاه) نیستند.
ریشه این نابرابری به آئیننامه جشن برمیگردد و دست داوران در اصلاح آن بسته است. معضل دیگر این جشن، امتیازدهی داوران بدون برپایی جلسات مستمر بحث و گفتگو است که باعث تشدید اشکالات فوق میگردد و عملاً داوری را از مدار انصاف دور میکند. شاید با اعلام امتیازها و گفتگوی شفاف داوران باهم، امکان لاپوشانی و پارتیبازی کاهش یابد و داوران نسبت به رایی که اعلام میکنند احساس مسئولیت بیشتری کنند. در این صورت تعداد داوران بایستی کاهش یابد تا عملاً امکان گفتگو پدید آید. شیوه فعلی نه امتیازات هیئت داوری (ژوری) را داراست و نه آکادمی است. بهواقع روشی سرگردان در میان ایندوست.
طریقه انتخاب اعضاء و برخورد سلیقهای آنها با آثار نیز عارضهایست که همواره داوری جشن از آن لطمات فراوانی دیده است. انتخاب افرادی احساساتگرا آنهم درحالیکه حتی چند فیلم درخور در سابقهشان یافت نمیشود، ناعادلانهترین نوع داوری را رقم خواهد زد. کافی است چنین افرادی را برای انتخاب آثار برگزید تا نتیجهاش بشود آش درهمجوشی از سلایق مبهم و غیرقابلهضم. چنانچه به این معجون کمی حسادت و چشم به همچشمی درون صنفی را نیز بیفزاییم حاصلش هرچه باشد یقیناً داوری منصفانه بلکه نیمبند منصفانه هم نخواهد بود. شاید دعوت از تعدادی از منتقدین و نویسندگان فعال و پیگیر درزمینه مستند بتواند این آسیب را کاهش دهد، ولی چاره نهایی در تفکیک جشن مستندسازان از پیکره فعلی این جشن است.
تبعیت از انتخاب فرمایشی خانه سینما و مشارکت با انجمن تهیهکنندگان مستند، نتیجه مطلوبی نخواهد داشت. انجمن مستندسازان در چنبره چنین آئیننامهای، به جشنی درخور نامش نخواهد رسید و چاره کار «جدایی» است. جدایی از هر سلطهای که این صنف تولیدکننده واقعی مستند ناب و خلاق را به حاشیه براند. با نگاهی به آثار ماندگار و افتخارات کسبشده در محافل گوناگون، بهراحتی میتوان دریافت که سهم واقعی این صنف با هیچ تشکل دیگری همارز و برابر نیست. به همین دلیل بهتر است مستندسازان با برپایی جشن مستقل خود، جایزهای را اهداء کنند که برگزیدگان آن جشن بدانند این جایزه را از دست چه کسانی دریافت کردهاند. در شکل فعلی به دلیل سازوکار معیوبی که بر این جشن حاکم است نتایج حاصله، سرگردان در میان تعاریف گوناگون است. هر دورهای به سویی گرایش دارد و فاقد هویتی مستقل است. استقلالی که همواره مستندسازان در پی آناند و باانگیزه نیل به آن صنفی با عنوان «انجمن مستندسازان» را تشکیل دادهاند.
منبع: رای بن مستند