این پایان راه نیست…

امید عبداللهی*

مدرسه تابستانی آکادمی ایدفا(۱) یکی از مهم‌ترین برنامه‌های بین‌المللی جشنواره مستند آمستردام (ایدفا) به شمار می‌آید که همه‌ساله در جهت حمایت از استعدادهای جوان و آینده سینمای مستند، در ماه ژوئن و به مدت شش روز در شهر آمستردام برگزار می‌شود.

آکادمی ایدفا از بین پروژه‌های مستندی که از سراسر جهان متقاضی حضور در این رویداد هستند و همچنین پروژه‌هایی که با حمایت صندوق برتا فاند(۲) جشنواره آمستردام یکی از مراحل نگارش فیلم‌نامه یا ویرایش را پشت سر می‌گذارند، در دو بخش «گسترش فیلم‌نامه»(۳) و «مشاوره تدوین»(۴) چندین پروژه را انتخاب کرده و این فرصت را در اختیار پذیرفته‌شدگان قرار می‌دهد که با کمک و مشاوره تعدادی از مجرب‌ترین اساتید سینمای مستند، بر روی پروژه‌های خود کار کنند. این برنامه پیش از اینکه یک دوره آموزشی و علمی برای فیلم‌سازان باشد؛ فرصتی استثنائی است برای تبادل‌نظر و به اشتراک گذاشتـن دانش و تجربه آن‌ها با یکدیگر و البتـه اساتیدی که حضور دارند. از طـرفی دیگر تعدادی از پروژه‌هایی که در سال‌های قبل بخشی از فرایند تکـمیل شدن خود را در این مدرسه تابستانی سپری کردند، توانسته‌اند حضور موفقی در بخش‌های مختلف جشنواره بین‌المللی آمستردام یا دیگر جشنواره‌های معتبر مستند، داشته باشند که نشان از اهمیت بالای این برنامه دارد. به‌عنوان‌مثال فیلم‌های مستند موفق «پنج دوربیـن شکسته» (عماد برناط و گای دیویدی، محصول ۲۰۱۱)(۵) که در حدود بیست جایزه جهانی در کارنامه خود دارد و «عروسی سرخ» (لیدا چان و گوآلائومی سوآن محصول ۲۰۱۲)(۶) از آن دسته‌اند.
هشتمین دوره مدرسه تابستانی آکادمی ایدفا از ۲۹ ژوئن تا ۴ ژولای با حضور ۲۸ شرکت‌کننده از سیزده کشور جهان و با همراهی ۸ فیلم‌ساز یا تدوینگر مطرح سینمای مستند به‌عنوان استاد راهنما برگزار گردید. در این دوره ۶ پروژه از کشورهای ایتالیا، مجارستان، دانمارک، موزامبیک، هلند و ایران برای بخش «مشاوره تدوین» و ۱۰ پروژه از کشورهای بلژیک، آمریکا، آفریقای جنوبی، برزیل، انگلیس، دانمارک، پاراگوئه و هلند برای بخش «گسترش فیلم‌نامه» برگزیده‌شده بودند که معمولاً برای هر پروژه دو نفر (فیلم‌ساز و تدوینگر یا فیلم‌نامه‌نویس و همکارش) حضور داشتند. از ایران هم در بخش «مشاوره تدوین»، پروژه مستند «برندگان» به تهیه‌کنندگی و کارگردانی نگارنده حضور داشت.
در این دوره، مدرسه تابستانی آکادمی ایدفا به‌مانند سال‌های گذشته برنامه‌های متنوعی را با نظمی خاص، به اجرا گذاشت.

کلیه برنامه‌های مدرسه در مرکز فرهنگی (De Brakke Grond) و در نزدیکی ایستگاه مرکزی مترو شهر آمستردام برگزار می‌شد که فاصـله‌ی آن از هتلِ محل اقامت مهمان‌های برنامه به‌وسیله مترو، بیشتر از ۵ دقیقه نبود. همه شرکت‌کنندگان و اساتید باید در دو جلسه عمومی شرکت می‌کردند. یکی در صبح اولین روز مدرسه، به‌قصد معرفی فیلم‌سازان، ارائه‌ای کوتاه از داستان و وضعیت پروژه‌هایشان و آشنایی با اساتید و دیگری در صبح آخرین روز مدرسه، برای بیان جمع‌بندی هر شرکت‌کننده از حضورش در این برنامه و اظهارنظر نهایی استاد راهنمای هر پروژه. در اولین جلسه عمومی مـدرسه، به هر گروه شرکت‌کننده پانزده دقیقه فرصت داده می‌شد تا ضمن معرفی خود، مختصری از اهداف و انگیزه‌شان برای حضور در این برنامه را بیان کنند و بتـوانند با اسـتفاده از متریال مختلف بصری ماننـد تصاویر آرشیوی، عکـس، تریلر و یا پخش سکانس‌هایی از فیلمی که در دست تولید دارند، شاخصه‌های اصلی ساختاری و محتوایی پروژه خود را شرح دهند؛ و در انتها هم به دو پرسش مهم به‌صورت شفاف پاسخ دهند. چالش و موانعی که در راه ساخت این فیلم با آن روبه‌رو هستند چیست؟ و چه انتظار و توقعی از حضور در این مدرسه تابستانی دارند؟ نکته مهم و البته جذاب جلسه اول این بود که پروژه‌های پذیرفته‌شده با موضوع‌های متنوع و رویکردهای ساختاری کاملاً متفاوت انتخاب‌شده بودند. از مستندی ورزشی با موضوع مشکلات بازیکنان مهاجر آفریقایی لیگ فوتبال نوجوانان ایتالیا که بدون اجازه اقامت و مخفیانه تلاش می‌کنند توانایی‌های خودشان را به اثبات برسانند گرفته تا مستندی تجربی که تمامی داستان آن در یک سوپرمارکت بزرگ اتفاق می‌افتد و به رویاها و تخیل کارگرهای آنجا می‌پردازد که در ساعات تعطیلی فروشگاه ارتباط عجیب‌وغریبی با اجناس دارند و ما می‌توانیم از این طریق با دنیای درونی آن‌ها آشنا شویم!

در طی روزهای دیگر هم شرکت‌کنندگان در بخش «گسترش فیلم‌نامه» می‌بایست طبق زمان‌بندی تعیین‌شده هر روز در جلسه‌های فردی (با حضور نویسنده و استاد راهنما) یا گروهی حضور پیدا می‌کردند و به بحث و تبادل نظر در مورد طرح و فیلم‌نامه خود می‌پرداختند و شرکت‌کنندگان بخش «مشاوره تدوین» نیز باید در اتاق‌های تدوین مجـزایی که در اختیار آن‌ها گذاشته شده بود، مستقر می‌شدند تا با همراهی یک استاد راهنما فرایند ویرایش فیلمشان را جلو ببرند. همچنین نمایش تعدادی از فیلم‌های مستند اساتیدی که در این دوره حضور داشتند هم بخشی دیگر از برنامه‌های مدرسه‌ی تابستانی را به خود اختصاص می‌داد که در انتهای هر نمایش جلسه پرسش و پاسخ با فیلم‌ساز هم در آن گنجانده شده بود.

علاوه بر این دو مسترکلاس هم برای تمامی شرکت‌کنندگان در نظر گرفته شده بود که «ویکتور کاساکوفسکی»(۷) مستندساز برجسته روسی با موضوع رویکرد در کارگردانی مستند و «الیونا وندرهورست»(۸) فیلم‌ساز هلندی با موضوع روایت در سینمای مستند، اساتید آن بودنـد. در حاشـیه این برنامه‌ها هم فرصتی در اختیار فیلم‌سازان گذاشته می‌شد تا با تعدادی از مشاورین عرصه توزیع و پخـش فیلم‌های مستند، برای مسیری که پروژه آن‌ها باید در آینده طی کند، به گفتگو بنشینند؛ و بالاخره جدای از همه این بخش‌ها که طبق جدول برنامه مدرسـه تابستانی پیش می‌رفت،

هر شرکت‌کننده این فرصـت را هـم داشت که در ساعـت‌های خارج از برنامه، خلاصه‌ای از فیلم‌نامه خود را برای دیگر شرکت‌کنندگان حاضر شـرح دهد و یا سکانس‌هایی از فیلم خود را برای آن‌ها به نمایش بگذارد تا از بازخوردها و تحلیل دیدگاه‌های متفاوت هم در روند تکمیل پروژه خود بهره ببرد. سرانجام در روز پایانی مدرسه و در یک جلسه عمومی، کلیه شرکت‌کنندگان بعد از چند روز کار جدی و سخت باید چکیده‌ای ازآنچه در این مدت به دست آورده‌اند و همچنین تغییرات مهمی که در روند کارشان به وجود آمده است را در زمانی کوتاه ارائه می‌کردند. البته گروه‌هایی که در بخش «مشاوره تدوین» حضور داشتند، می‌توانستند بخشی از ویرایشی را که طی این مدت موفق به انجام شده بودند را به نمایش بگـذارند. استاد راهنمای هر گروه نیز باید توضیحاتی کوتاه درباره نحوه همکاری خود و مراحلی که طی این چند روز برای بهتر شدن پروژه پشت‌سر گذاشته‌اند را بیان می‌کردند.
هرچند شرکت‌کنندگان در مدرسه تابستانی آکادمی ایدفا فقط شش روز و آن هم به‌صورت خیلی فشرده فرصت داشتند تا با کمک شرایطی که برایشان فراهم‌شده بود بر روی پروژه‌های خود کار کنند، اما با گفتگو با هر یک از آن‌ها می‌شد فهمید که اندوخته‌ها و تجربه‌هایی که از حضور در این برنامه به دست آوردند، بسیار بیش از مقدار زمانی است که صرف کرده‌اند؛ و نکته مهم‌تر اینکه این پایان راه نیست، چرا که به‌تمامی شرکت‌کنندگان در این دوره فرصت دیگری هم داده می‌شود تا به‌صورت رایگان در برنامه‌ی آموزشی آکادمی ایدفا که طی چهار روز و با حضور تعدادی از مطرح‌ترین مستندسازان و توزیع‌کنندگان سینمای مستند جهان، در طول جشنواره بین‌المللی مستند آمستردام برگزار می‌شود، حضور داشته باشند!

در همین زمینه بخوانید:
گزارش آکادمی ایدفا از برگزاری مدرسه تابستانی ۲۰۱۵
اطلاعات عمومی و مقررات مدرسه‌ تابستانی آکادمی ایدفا

+ منبع: رای بُن مستند